شوشا Շուշի
نشان رسمی
موقعیت شهر شوشی
3; 46.7483
کشور	جمهوری آذربایجان
کشور به رسمیت شناخته نشده	جمهوری قره‌باغ
استان
فرمانداری
• شهردار
بیشترین ارتفاع	۵٬۹۰۶ m (۱۹٬۳۷۷ ft)
کمترین ارتفاع	۴٬۵۹۳ m (۱۵٬۰۶۹ ft)
جمعیت (۲۰۰۹)
• کل	۵٬۱۰۰
پیش‌شماره تلفن	(۷) ۴۷ ۳۷۴

شوشی یا شوشا (ترکی آذربایجانی: Şuşa، ارمنی ՇՈՒՇՒ) شهری در منطقه قره باغ علیا در جمهوری آذربایجان است. این شهر که به کنسرواتوار آذربایجان مشهور بوده‌است موطن بسیاری از آهنگسازان، هنرمندان موسیقی، شاعران و نویسندگان ارمنی و آذری است. این شهر همچنین پس از جنگ جهانی اول برای ارمنی‌ها به جهت اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌است. وجود «کلیسای جامع شوشی» این شهر را از نظر مذهبی نیز برای ارامنه دارای اهمیت ویژه‌ای ساخته‌است. در حال حاضر این شهر در بخش شوشا در واقع شده‌است. ارتفاع این شهر ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح آب‌های آزاد است و دارای مناظر بسیار بدیع کوهستانی است که پوشیده از جنگل‌های انبوه‌است.

 

شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط پناه علی خان جوانشیر، موسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا پناه آباد نام گرفت. بعدها در زمان ابراهیم خلیل خان جوانشیر فرزند پناه علی خان، نام شهر به سبب روستای شوش که در نزدیکی پناه آباد قرار داشت به شوشی یا شوشا تغییر نام داد.(به فارسی و ارمنی «شوشی» گفته می‌شود ولی به ترکی آذری «شوشا».)

ساختار شهری و معماری

شکل‌گیری ساختار شهری آن، الگوهای شهرهای فئودالی شرقی دایر بر سیستم تقسیمات محله‌ای تأثیر بسیار داشته‌است:

۱- مرحله اول در سالهای ۱۷۵۳-۱۷۵۴ م با ایجاد باروی شهر و احداث قصرها آغاز و با شکل‌گیری بخش‌های پایینی قسمت شرقی شهر و محله‌های پایین خاتمه یافت.

۲- مرحله دوم در زمان حکمرانی ابراهیم خلیل خان جوانشیر (۱۷۵۹-۱۸۰۶) بخش‌های بالایی قسمت‌های شرقی شهر ساخته شد و محله‌های بالا شکل گرفت.

۳- مرحله سوم مربوط به ساخت و ساز در اراضی دره‌ای، تپه‌ای غرب شهر و شکل‌گیری محلات است که هم‌زمان با سالهای پس از انضمام قهری قره ‏باغ به روسیه بود.

 

مردی از اشراف زادگان شوشی.

پایان ساخت و ساز محله‌های بالا و پایین شهر و شکل‌گیری محله‌های غربی در شکل‌گیری معماری و برنامه‌ریزی شهر، خاتمه مرحله پایانی بود. در شوشا در مراحل بعدی گسترش خود، به استثنای بخش غربی شهر، بازسازی و نوسازی صورت نگرفته‌است و به همین سبب شکل‌گیری مراحل تاریخی معماری و شهرسازی، خیابانها و میادین نمونه و خانه‌های مسکونی جالب توجهند. از این آثار می‌توان از دیوار قلعه، قصرهای درون قلعه، کاخ پناه علی خان، برج قارابویوک خان، دروازه گنجه (که یکی از درازه‌های اصلی شهر بود)، خانهٔ خورشیدبانو ناتوان، املاک کاخ مانند حاج قلی، خانه اسدبیگ، خانه مهمانداروفها، خانه ظهراب‌بیگوفها، مسجد جامع (یوخاری مچید (مسجد بالا) یا گوهرآغا مچیدی (مسجد گوهر آقا))، آرامگاهها و چشمه‌ها (همه متعلق به سده‌های ۱۸ و ۱۹) نام برد که خود از نمونه‌های زیبای معماری شوشا به شمار می‌روند. (زایش ۱۷۸۸ اهر- مرگ ۱۹۱۰ شوشا) یکی از معماران چیره‌دست آذربایجانی در نیمه سدهٔ ۱۹ به قره‌باغ آمده و کار در سبک معماری شرقی را در آنجا ادامه داد. نوسازی امامزاده بردع (۱۸۶۸)، ساخت مسجد آق‌دام (۱۸۷۰)، ساخت آشاغی مچید(مسجد پایین) در شوشا (۵- ۱۸۷۴)، ساخت مسجد گوهرآغا در شوشا و مسجد قره‌باغلیلار در عشق‌آباد (۱۸۸۰) از آثار اوست. شوشا زادگاه بزرگانی چون خورشیدبانو ناتوان، ، اوزئییر حاجی بیگوف و خان شوشینسکی و مدفن ملاپناه واقف است. - بناهای برجامانده از ابراهیم خلیل خان جوانشیر در قره‌باغ به این ترتیب هستند: